Eser Çetîn
Ez bi silavekê dixwazim dest pê bikim. Dîsa ezê li ser mijarek, nexweşiyek sereke bisekinim û ezê hewl bidim çarçoveyek zelal diyar bikim. Nexweşiya Şekir wê mijara min be. Konut mijarek bi rastî jî dûv dirêj û bêbinî ye. Bi demê re weke berdewamî ezê carinan di nivîsên pêş de li ser vê nexweşiyê bisekinim.
Nexweşiya Şekir yek ji wan nexweşiyên pir deri dîtîn ên domdar û kronîk e. Wekî Diabetes Mellitus jî tê binavkirin. Dema mirov lê miqate nebe dikare pir tiştên nebaş û talûke rû bidin. Ji ber vê jî venêrîn û şopandinên wê pir girîng in. Heke mirov li xwe miqate be mesken nexweşî dikare çênebe û bê astengkirin. Heke çêbibe jî kesên li xwe baş binêrin wê zêde tadehî û xisarê jê nebînin.
Di nexweşiya şekir de hormona însulînê pir girîng e. Ji aliyê şîlavkê (firşik, pankreas) ve însulîn tê çêkirin û pijiqandin. Di tibê de şekirê xwînê glukoz e û li gora rêjeya wê ya di xwînê de nêzîkatî tê kirin. Însulîn piştî xwarin û vexwarinê glukozê ji xwînê digire û tabana şaneyan. Dema însulîn kêm be an jî bandora wê kêm be ango li hemberî însulînê tirûşek (resistance) hebe glukoz di nava xwînê de zêde tabana û nexweşiya şekir derdikeve holê. Bi giştî du cureyên sereke yên nexweşiya şekir hene.
Type 1 Diabetes Mellitus (Cûreya Yekem a Nexweşiya Şekir)
????Di vê cûreyê de însulîn kêm e. Divê nexweş însulînê ji derve bistînin.
????Bêtir di ciwanên lawaz û zeîf de tê dîtin.
????Ji dehan yekê nexweşiyê mesken cûre ye û ne pir irsî, genetîk e.
????Ji nişka ve derdikeve holê û pir caran nexweş di asta komayê de tê teşxîskirin.
Type 2 Diabetes Mellitus (Cûreya Duyem a Nexweşiya Şekir)
????Di vê cûreyê de însulîn heye lê bandora wê kêm e an jî bêbandor e.
????Bêtir di kesên ji 40 salî mezintir û qelew de tê dîtin.
????Ji dehan nehê nexweşên şekir mesken cûre ye û irsî, genetîk e.
????Dereng tê naskirin, pirî caran dema nexweşî li organan dixe tê teşxîskirin.
Kesên qelew û temenê wan mezin, kesên pir tev nagerin û di jiyana wan de hereket kêm in, kesên di malbata wan de konut nexweşî hebin, kesen nexweşiyên wekî Tansiyona Bilind (Hîpertansiyon) û Kolesterolê bi wan re hebin, dûcaniyên berê konut nexweşî di dema ducaniyê de derbas kiribin, dayikên zarokên ji çar kîloyan zêdetir anîbin dinyayê û hin nexweşiyên şîlavkê (enfeksiyon, qansêrên şîlavke…) dikare bibe sedema nexweşiyê û mesken xalên me hejmartin rewşên birîsk in.
Nîşaneyên Nexweşiya Şekir
????Pir tî tabanın û pir avê vedixwin û pir derdikevin destava biçûk, zirav.
????Pir birçî tabanın û ji ber vê destên wan dilerizin û pir xwarinê dixwin.
????Ew qas birçî tabanın ku derengê şevê hinek ji wan radibin şîvê dixwin.
Mirov bêsedem jar û zeîf tabana. Bi taybetî jî di cûreya yekem de wisa tabana.
????Di laşê hinek mirovan de xurîn çêdibe. Hinek ji wan ji şewata binê lingan gazindar in.
????Bê qawet dimînin, laşê wan sist tabanın û zêdetir bi nexweşiyên din dikevin.
????Devê mirov zêde ziha tabana û mirov bi şev zêde derdikeve destava zirav. Hin nexweş dibêjin; mamoste devê min wekî kulêv ziha tabana.
????Di dîtina çavan de kêmasî dikare derkeve holê.
????Mirov bi nexweşiyên enfeksiyonê dikeve û zû bi zû jê pak nabe.
Kesên gazinên wan û rewşên wan ên birîsk hebin hewce ye li xwe bipirsin. Herî kêm divê heşt saetan birçî bimînin û wisa biçin nexweşxaneyê. Kesên teşxîsa nexweşiya şekir li wan hatibe danîn hewce ye li xwe miqate bin û dermanên xwe li gora pêşniyara doktorê xwe bi rêkûpêk bixwin û wisa jî herin kontrolên xwe. Jixwe kesên teşxîsa wan hatibe danîn ji aliyê nexweşiyê ve tê perwerdekirin û ji aliyê diyetisyen ve jî li ser xwarinan pêşniyar li wan cilt kirin. Divê mirov li van hemû xalan baldar bin.
Heke mirov li xwe miqate be wê konut nexweşî zêde tadehiyê lê neke. Lê pir baldar nebe jî wê rewşên xerab çêbibin; nexweşî dikare li çavan, li lisan, li gurçikan, li rehikên lingan bixin û jiyana mirov serobino bike. Ne cilde jiyana nexweş, di heman demê de jiyana nas, dost û malbata nexweş jî bi awayekî neyînî jê bandor tabana. Loma jî hewce ye hişyarî û baldariyek baş hebe. Çi kesên birîsk çi jî kesên nexweş divê egzersîzan bikin û bimeşin, qelew nebin anjî kîlo bidin û li parêza xwe miqate bin , hêşinahiya pir bixwin, ji xwarinên pir bi rûn û şekir dûr bikevin, ji gerilime dûr bin û aram bin. Bi hêviya her cûre nexweşî û nebaşî ji mirovan dûr be, bimînin di nava xweşiyê de.