Bülent Kale
Sait Faik, bir akşam yandan çarklı bir vapura biner. Kıssa bu türlü başlar. Köyüne, Burgazada’ya dönüyordur. Sene 1951’dir. Poyraz sert esiyordur, öyleyse aylardan temmuz ya da ağustos olmalıdır. Evvelki gün üstten dört dişini çektirmiştir. Elinde akşam yemeği niyetine kemirmek için aldığı çavdar ekmeği ve kaşar peyniriyle vapurun kenar kanepelerinden birine oturur. Yıldızları seyrede seyrede seyahat eder. Yol boyunca kısımdan kola atlayarak tanıdığı kentleri, insanlara sevgisini, hatırladığı seyahatleri anlatır. Bu birkaç sayfalık vaktin nasıl geçtiğini bilmeyiz. Vapur Burgaz’a yaklaşınca, Sait Faik “Dur yandan çarklı, dur! Köyüme geldik, ineyim” der, kıssa biter. Kıssanın ismi ‘Yandan Çarklıd’ır.
Bu çarkların dövdüğü sular üzere köpürüp eriyen niyetler ortasında, Sait Faik üstteki güverteden birkaç aylık bir bebek viyaklaması duyar. Aklına tıpkı yaşlarda bir öbür çocuk gelir: “Bir dostun Mehmet’ini hatırlıyorum. Onun da ağzı benimki üzere artık, dişsiz. Lakin benimki üzere cıgara değil mis üzere kokar mı sana!..” Sait Faik’in hatırladığı bu “bir dostun Mehmet’i” Nâzım Hikmet’in oğlu Mehmet’tir. Birkaç ay evvel, Mart 1951’de doğmuştur. Babası Nazım Hikmet, o doğduktan üç ay sonra Haziran 1951’de gizlice yurt dışına çıkmıştır.
Sait Faik’le Nâzım Hikmet ne derece dosttular, bilmiyoruz. Nâzım Hikmet’in kız kardeşi Samiye Yaltırım, Nâzım mahpustan çıktıktan sonra (15 Temmuz 1950) onu ziyarete gelen dostları ortasında Sait Faik’in de olduğunu söyler. Tıpkı yaz Nâzım Hikmet, Mehmet’in müstakbel anası Münevver Andaç’la Burgazada’ya gelir ve adaya yaptıkları bu ziyarette Sait Faik’le de görüşürler. Yeniden Nâzım Hikmet bir şiirinde mahpustan çıktıktan bir ay sonra Sait Faik’le Kalamış’ta Balıkçının Meyhanesi’nde karşılaşıp tatlı tatlı sohbet ettiklerinden bahseder: “Onun karaciğeri sancılar içindeydi ve hayat hoştu.”
Sait Faik kıssalarında ise bu çeşit göndermeler sık rastlanan şeyler değildir. O röportajlarında arkadaşlarıyla şakalaşır, edebiyat yazılarında yapıtlarını beğenir, hatta Orhan Veli’ye yaptığı üzere gerilerinden veda yazıları da müellif fakat onları öykülerine almaz. Kıssalarında öteki dünyaya ilişkin, kendisine ve okurlarına benzemeyen insanları anlatır. Sokak köpekleri bile kendi köpeklerinden daha çok görünür öykülerinde. Hayat, Sait Faik’in ilişkin olmadığı dünyaya karıştığı yerlerde enteresandır.
Buna karşın, yazılarında ve röportajlarında ismini andığını hiç hatırlamadığım Nâzım Hikmet’i üstü kapalı da olsa anmıştır ‘Yandan Çarklı’da. Öykünün yazıldığı periyotta kaçışıyla hala gündem olan ve isminin anılması kesinlikle yasak olan Nâzım Hikmet’e ve oğlu Mehmet’e kimselere muhakkak etmeden, geçerken göz kırpmaya emsal, sevgi dolu kısacık bir selam çakmıştır.
Sait Faik’in “karaciğeri sancılar içindeyken” yazdığı bu son yıllarda mevt problemi başını çokça meşgul etmiştir. Pek çok öyküsünün satır ortalarında yaklaşan mevte, beklenen vefata göndermeler bulmak mümkündür. Ama vefatla birlikte doğum sıkıntısı de aklına takılmaya başlamıştır. Tahminen de yaklaşan vefatla birlikte bastıran soyunu devam ettirme güdüsüdür bu. Tahminen de Nazım Hikmet’in neredeyse elli yaşında baba olması ondan dört yaş küçük Sait Faik’te de birtakım hisler uyandırmıştı. Kim bilir!
Hemen çabucak birebir periyotta yazdığı, Mart 1952’de yayınlanan ‘Çatışma’ isimli hikayesinde yeniden bir bebek viyaklar. Bu bebek Sait Faik’in kendi çocuğudur. Çok az, on yılda bir, gördüğü bir duşta doğar bebek. Doğar ve bir anda 16 yaşlarında kara kaşlı, kara gözlü hoş bir erkek çocuğu olur. Elleri fildişindendir. “Babacığım beni affet!” der. Yanında siyah giysiler içerisinde esmer bir bayan yatıyordur. Vakit bayanın her hücresinde durmuştur, akmıyordur. Oğlu yalvarır: “Baba, affet! Ölmüş anama acı!”
Onu bir hastane odasında bekleyen ağzı açık ilaç kutularıyla, albümin kokularıyla dolu vefat öncesi bir vakitle bir spermin her şeyden korunduğu ana rahminde bozulup canlanmaya başladığı hayat öncesi bir vaktin birbirine karışması sonucu ortaya çıkan bu hayalde olaylar hayallere has bir anlaşılmazlıkla gelişir.
Güneşin kızıl ışığı birden kapanır, ortalık kararır. Sait Faik’in oğlu “Baba, baba!” diye seslenerek babasını meydana çağırır ve bir kayanın arkasına saklanıp ateş etmeye başlar. Sait Faik son bir atılımla yüzükoyun çalılıkların ortasına uzanır. O gece kayalıklarda ve çalılıklarda silah sesleri hiç susmaz. Baba oğul sabaha kadar çatışırlar.
Sait Faik, bu düşlerin sabahında büyük bir huzursuzluk duyar. İnsanlardan kaçar. Alır başını kırlara vurur. Tüm gün başının içinde bu bayan ve çocukla meşgul olur. Bir çocuğu olabilme ihtimalini düşünür. Aklına İstanbul Lisesi’nde öğrenciyken yaşadığı bir macera gelir. Sonra da dostlarının orta ara rastlayıp ona çok benzettikleri bir adamı hatırlar: Ellisinde gösteren otuz yaşlarında memur kılıklı biridir bu.
Nerede gördüklerini sorar arkadaşlarına. Edirnekapı tramvayında görmüşlerdir. “Odur muhakkak” diye karşılıklar Sait Faik. “Kimdir?” diye merak eder arkadaşları. Söylemez. O da görmüştür birebir adamı. Evkafta tahsildardır. Az kalsın kendisi de gidip “Ne arıyorsun buralarda” diyecektir “Mehmet, oğlum?”
Onun da çocuğunun ismi Mehmet’tir.