Dünya Ekonomik Forumu’nun 16-20 Ocak tarihleri ortasında İsviçre’de düzenlenen Davos 2023 Zirvesi’nde, İngiltere merkezli yardım kuruluşu Oxfam’ın açıkladığı “En Zenginlerin Hayatta Kalması” raporu, yoksulluğun son ki yılda süratle derinleştiğini gösterdi.
Buna nazaran, COVID-19 salgını nedeniyle pandeminin ilan edildiği 2020’den 2021 yılının sonuna kadar dünyada 26 trilyon dolar pahasında yeni zenginlik yaratıldı.
Bu zenginliğin yüzde 63’ü dünyanın en güçlü yüzde birine gitti.
Oxfam Konfederasyonu üyesi Bayan Emeğini Kıymetlendirme Vakfı (KEDV) ile yapılan çalışmayla rapora giren Türkiye’de de; en varlıklı 13 milyarderin serveti 38.9 milyar dolara (yaklaşık 780 milyar lira) ulaşmış.
Davos haberleri ortasında verilen bu bilgi Türkiye’de çok da tartışılmadı!
Kızılay Başkanı Kerem Kınık’ın TBMM Sarsıntı Araştırma Konseyi’nde verdiği bilgiye nazaran, Kahramanmaraş ve Hatay merkezli sarsıntılarına 101 ülkeden birebir ve nakdi toplam 68 milyon dolar pahasında yardım geldiğini düşünürsek, ortaya konan sayının büyüklüğünü daha kolay algılayabiliriz.
Kimdi bu 13 kişi?
Bu 780 milyar liralık servet hangi “işlerden” elde edilmiş?
Araştırmanın partneri KEDV’e sordum, Oxfam’ın verisi olduğunu açıklamakla yetindi.
2008 global finans krizinden sonra liberal iktisadın vidaları gevşerken, gelişmiş ülkeler yurttaşlarının temel muhtaçlıklarını karşılamak için “kamucu politikalara” yöneliyorlar.
Devletlerin iktisatta yükü artıyor.
Türkiye’de ne oluyor?
Kamunun, devletin elinde ne var ne yoksa satılıyor.
Kamu kaynakları bir avuç (Millet İttifakı’nın Cumhurbaşkanı adayı Kemal Kılıçdaroğlu’nun tabiri ile 5’li çeteye-lere aktarılan kaynaklar 418 milyar dolar kamu ziyanına yol açtı) yandaşa akıtılıyor.
Ülkenin finansal kapasitesi, faizlere ve betona harcanıyor.
AKP iktidarının iktisat siyasetini eleştiren ekonomistler, “kamucu ekonomiyi” savunurken sermaye kesitinden ne oranda takviye aldıklarını bilemiyoruz.
Zira Türkiye’nin bir Warren Buffett’ı yok.
105 milyar doların üzerinde servetiyle Amerika’nın en güçlü 3 iş insanından bir olan Berkshire Hathaway yatırım şirketinin en büyük hissedarı Buffett, “Temizlikçimden daha az vergi ödüyorum” kelamlarıyla vergi sistemine ve gelir dağılımındaki bozulmaya yaptığı tenkidin üzerinden neredeyse 12 yıl geçti.
Sanayici, tüccar, esnaf kesitinin “kamucu ekonomiye” bakışını görmek için, İzmir Büyükşehir Belediyesi ve İzmir Planlama Ajansı (İZPA) iştirakinde 15-21 Mart tarihleri ortasında düzenlenen “İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi” sonuç bildirgesine bakmak faydalı olabilir.
İzmir’de düzenlenen kongrenin delegelerinin oy çokluğuyla kabul edilen “Geleceğin İnşası” bildirgesinde konulan şerhlere yer verildi.
Farklı görüşlerden “İşçi, Çiftçi ve Sanayici-Tüccar-Esnaf Paydaş Grupları” ve Kongre’nin “Yüksek İstişare Kurulu” teklifleriyle hazırlanan sonuç bildirgesinde tek bir unsurda “aleyhte” oy kullanılmış.
O da “Tüm dallarda, kamu kuruluşlarının satılması, tasfiyesi ve ayrıyeten kamu mülkiyetinde olan kurumların ticarileştirilmesi ve özelleştirilmesi uygulamalarından büsbütün vazgeçilecektir.” maddesi…
Sanayici, tüccar ve esnaf kümesi “Eğitim ülkede yaşayan herkes için temel haktır. Herkesi kapsayacak halde eşit, nitelikli ve kendi lisanında eğitim imkanı sunmak kamunun önceliği kabul edilecektir.” kararına ise şerh koyuyor.
Farklı kuruluşlardan ve disiplinlerden 100’ün üzerinde temsilci ve uzmanının 8 aylık çalışmasıyla ortaya çıkan dataları kıymetlendiren alanında uzman, “İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi” Yüksek İstişare Kurulu üyesinin son halini verdiği sonuç bildirgesinde, şerh konulan unsurlar ülkenin kırılgan alanlarını da görmemizi sağlıyor.
İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin CHP’li Başkanı Tunç Soyer’in Kongre’de vurguladığı üzere dünya görüşleri farklı bireylerin ve kısımların iştirakinin sağlandığı bir çalışma…
Örneğin emekçi kümesi toplantılarına Hak-İş de, DİSK de katılmış…
İş dünyasında oda ve borsaların görüşleri ile farklı siyasal görüşlerde iş insanlarının kurduğu derneklerden gelenlerin de tahlil teklif ve problemler konusunda “ortak akıl” yürüttüklerini savunamayız.
Yine de ülkede biriken o denli esaslı sorunlar var ki; toplam 211 unsur ortasında sırf 27 hususa şerh konulmuş.
Şerh konulan hususlardan kimilerini derledim:
* Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası başta olmak üzere iktisat ile ilgili düzenleyici ve denetleyici kurumların araç bağımsızlığı sağlanacaktır. Para siyasetlerini yürüten kamu kurumları ortasında mutlak eşgüdüm sağlanacaktır.
(Bir personel delegesinin şerhiyle kabul edilmiştir)
* Pandemi sonrası dünyada gelişen ekonomik şartlar ucuz tedarik zincirleri yerine inançlı ve hatta yakın uzaklıklı tedarik zincirlerinin ön plana çıkmasını sağlamıştır. Bu sebeple dünyanın en büyük ithalatçıları ortasında yer alan Avrupa üretim dalları Türkiye iktisadını kısa müddette canlandırmak için kıymetli bir fırsat sunmaktadır. Türkiye, coğrafik yakınlığı nedeniyle Türkiye bu ülkeler için inançlı ve yakın aralıktaki eser tedarikçisi olarak kendini konumlandıracaktır. Öte yandan, Türkiye’nin kendi inançlı tedarik zincirlerini oluşturması için her türlü beşeri ve fiziki yatırımlar hızlandırılacaktır.
(Bir küme personel delegesinin şerhiyle kabul edilmiştir)
* Avrupa Birliği tam üyeliği müzakere sürecine kararlılıkla devam edilecektir.
(Bir personel delegesinin şerhiyle kabul edilmiştir)
(Bir Emekçi delegesi zabıta işçilerinin de eklemesini isteyerek şerh koymuştur)
* Herkes doğduğu ve yaşadığı yerde beslenme hakkına sahiptir. Geleceğin Türkiye’sinin tarım siyaseti, kırsalda doğan her Türkiye Cumhuriyeti vatandaşına onurlu, nitelikli ve üniversal bedellere erişebildiği bir ömür hakkı tanır.
(İki Çiftçi delegesinin şerhiyle kabul edilmiştir.)
* Suyun israfı ve kuraklık Türkiye’nin temel meselelerinden biridir. Suyun sınırsız bir kaynak olduğundan yola çıkılarak desteklenen, üreticinin fakirleşmesini, dışa bağımlılığı ve kuraklığı daha da büyüten çok sulamaya endeksli ziraî kalkınma siyasetine son verilecektir.
(Ziraat Mühendisleri Odası – ZMO şerhiyle kabul edilmiştir)
* Tarım iktisadını geliştirmenin temel garantisi tarımdaki değişim kabiliyetidir. İklim krizi başta olmak üzere dünyadaki ve ülkemizdeki büyük değişimler doğrultusunda, geleceğin Türkiye’sinin tarımı yeniliklere ve inovasyona açık bir ruha sahip olacaktır.
(TMMOB ismine ZMO şerhi: Unsurun bütününe değil, yalnızca iklim değişikliği yerine iklim krizi kavramı kullanılmış olmasına yöneliktir. ZMO evrakta iklim krizi geçen tüm unsurlarda bu tabirin kullanımına şerh koymuştur.)
* Mahallî gen kaynaklarına dayalı eserlerin dünya ölçeğinde tanıtımı, pazarının büyütülmesi, agro-turizm yoluyla tanıtımı için lokal, ulusal ve memleketler arası meslek kuruluşları ve sivil toplum ile iştirakler kurulacaktır.
(5 çiftçi delegesi farklı hususlara şerh koymuştur.)
* Ziraî eser planlanmasını aşağıdan üste iştirakçi planlama süreçleriyle bütüncül olarak ele alan bir ziraî planlama kuruluşu (Stratejik Planlama Teşkilatı’nın bir ünitesi olarak) kurulacaktır. Eser planlaması kamu kurumları ve üretici örgütlerinin paydaşlığıyla gerçekleştirilecektir.
(ZMO ve Meyve Üreticileri Merkez Birliği şerhi koymuştur.)
* Türkiye hayvancılığının önündeki temel manilerden biri yüksek yem fiyatlarıdır. Lokal, yüksek kaliteli, ekolojik ve GDO’suz rasyonların üretimi için kapsamlı bir seferberlik başlatılacaktır.
(İki çiftçi delegesinin şerhiyle kabul edilmiştir.)
* Merkezi sulama sistemleri teşvik edilecek, kaçak kuyuların açılması engellenecek, sulama sistemlerinin ve göletlerin verimli yönetilmesi sağlanacaktır. Ziraî sulama alt yapı hizmetlerinin rehabilitasyonunda ve pompaj sulamalarında, güç masraflarını azaltmak için güneş gücü sistemleri kurmak üzere üreticiler desteklenecektir.
(Bir çiftçi delegesinin şerhiyle kabul edilmiştir.)
* Suyu özelleştirmeye ve kamusal kullanımın dışına çıkarılmasına karşı koruyan bir Su Kanunu’nun çıkarılması sağlanacaktır.
(Bir çiftçi delegesinin şerhiyle kabul edilmiştir.)
* Kooperatif mevzuatında, kooperatifler birçok farklı bakanlıklara bağlı ve bölünmüş durumdadır. Bu bölünmüşlüğü ortadan kaldırmak için kooperatiflerle ilgili özerk bir kamu kuruluşu kurulacaktır.
(Bir küme Çiftçi delegesi bu yapının bir bakanlık olmasını talep etmiş, bu nedenle şerh koymuştur.)
* Metropollerin saçaklanma alanlarındaki ağır ve süratli yapılaşma tarım alanlarını tehdit etmektedir. Metropol alanların etrafında besin üretiminin devamını ve denetimli yapılaşmayı sağlamak için bir yıl içinde “Kır Kent Gelişme Bölgeleri” belirlenecek ve özel kararlarla yönetilecektir.
(Ziraat Mühendisleri Odası – ZMO şerhiyle kabul edilmiştir)
Avrupa İnsan Hakları Kontratı, kontratın ayrımcılığı genel olarak yasaklayan ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından imzalanan ve onaylanan Birleşmiş Milletler’in gibisi dokümanları ile insan haklarına ait öbür kontratlarında belirtilen haklar ve Memleketler arası Çalışma Örgütü’nün (ILO) temel mukaveleleri ve yetkili organ kararları ile Çalışma Ömründe Temel Unsurlar ve Haklar Bildirgesi’nde yer alan temel haklardan vazgeçilemeyeceği vurgulanmakla birlikte “İş Garantisi ve Sendikal Örgütlenme” başlığında şerh mevzular unsurlar şunlar:
* Faal bir iş garantisi sistemi kurulacak ve işe iade personelin iradesine bırakılacaktır. Personel haklarını pazarlığa açık hale getiren mecburî arabuluculuk sistemi kaldırılacak, ihtiyari hale getirilecektir.
(İki Endüstrici, Tüccar, Esnaf kümesi temsilcisinin şerhiyle kabul edilmiştir)
* Kamu işletmelerinin özelleştirilmesi durdurulacak, toplumsal devlet olmanın gereklilikleri yerine getirilecek, özelleştirilen kamu işletmelerinin tekrar kamulaştırılmasının şartları yaratılacaktır.
(İki Endüstrici, Tüccar, Esnaf kümesi temsilcisinin şerhiyle kabul edilmiştir.)
* Kamu, özel bölüm ve iş kolu ayrımı olmaksızın taşeronluk sistemi kaldırılacaktır. Hizmet alımına dayalı işçi çalıştırma kapsamında kamudaki tüm taşeron personellik sona erdirilmelidir. Bu düzenleme 94 sayılı ILO mukavelesinin gereklerinin yerine getirilmesini de kapsamaktadır.
(İki Endüstrici, Tüccar, Esnaf kümesi temsilcisinin şerhiyle kabul edilmiştir)
* İş Yasası’nın 25/II. hususu üzere keyfi işten çıkarmalarla sonuçlanan düzenlemeler ve uygulamalara son verilecek, işten çıkarmaya ait mevzuat kararları çalışanın ömür hakkı ve toplumsal garantileri gözetilecek halde düzenlenecektir.
(İki Endüstrici, Tüccar, Esnaf kümesi temsilcisinin şerhiyle kabul edilmiştir.)
* Bilhassa pandemi devirlerinde yaygınlaşan yeni çalışma alanları ile konuttan ve uzaktan çalışma üzere çalışma biçimleri, iş garantisini zedelemeyecek, fiyatları düşürmeyecek ve iş-yaşam istikrarını koruyacak yasal düzenlemeler personel lehine güçlendirilecektir.
(Üç Endüstrici, Tüccar, Esnaf kümesi temsilcisinin şerhiyle kabul edilmiştir)
* Genel olarak haftalık çalışma müddeti fiyat kaybı olmadan 35 saati aşmayacaktır. Lakin ağır ve tehlikeli iş ise bu müddet, haftada 25 saat olarak sonlandırılacaktır. Haftada en az 2 gün fiyatlı müsaade hakkı verilecektir.
(İşçi ve Çiftçilerin oy birliği, Sanayi, Tüccar ve Esnaf kümesinin şerhiyle kabul edilmiştir.)
* Çalışanların kıdem ve ihbar tazminatlarını hak etmesi önündeki yasal mahzurlar kaldırılacak, her iki uygulamanın kapsamı genişletilecektir. Çalışanların çalışma süreci boyunca kazandıkları haklar teminat altına alınacaktır. Çalışma mühletine bakılmaksızın ve emekçilerin istifası halinde de kıdem tazminatı ödenmesi sağlanacaktır. Kıdem tazminatı tavanı kaldırılacaktır.
(İşçi ve Çiftçilerin oy birliği, Sanayi, Tüccar ve Esnaf kümesinin şerhiyle kabul edilmiştir.)
* Metropollerin saçaklanma alanlarındaki ağır ve süratli yapılaşma tarım alanlarını tehdit etmektedir. Metropol alanların etrafında besin üretiminin devamını ve denetimli yapılaşmayı sağlamak için bir yıl içinde “Kır Kent Gelişme Bölgeleri” belirlenecek ve özel kararlarla yönetilecektir.
(Ziraat Mühendisleri Odası – ZMO şerhiyle kabul edilmiştir)
* Tarım eserlerinin nitelikli bir biçimde işlenmesini teşvik etmek üzere bölgesel “Tarımsal Sanayi Bölgeleri” kurulacaktır. Bu bölgelerin pozisyonları üretim ve ihracat noktalarına yakınlık ile destekleyici endüstrilerin kümelenme alanlarına nazaran belirlenecektir. Kurulacak olan ziraî sanayi bölgeleri tarım alanlarını tehdit etmeyecek formda planlanacaktır.
(KÖY-KOOP şerhiyle kabul edilmiştir)
* Kamu, temel stratejiyi belirleyen, kuralları koyan, denetleyen, yatırım ortamını kolaylaştıran, geliştiren ve gerektiğinde paydaş olan bir rol oynayacak ve bu sayede kesimlere yapan istikamet verme fonksiyonu kolaylaşacaktır. Kamu kuruluşları bu fonksiyonları tam şeffaflık, hesap verebilirlik ve katılımcılık unsurlarıyla gerçekleşecektir.
(Bir personel delegesinin şerhiyle kabul edilmiştir)
(Bir Personel delegesinin şerhiyle kabul edilmiştir.)
* Bütçeden eğitime ve yükseköğretime aktarılan kaynak oranı artırılacaktır. Ülkenin insan kaynağının artırılması gayesi doğrultusunda, yüksek öğretime aktarılan kaynağın üniversitelere dağılımında yüksek lisans ve doktora programlarında eğitim gören öğrenci ölçüsü dikkate alınacaktır. Üniversitelere mali ve idari özerklik sağlanacaktır
(Bir Endüstrici, Tüccar ve Esnaf kümesi delegesinin şerhiyle kabul edilmiştir.)
* Maden ve mineral kaynaklarımızın en verimli biçimde kullanılması ve endüstriye sunulması için ulusal madencilik stratejisi hazırlanacaktır.
(Bir Endüstrici, Tüccar ve Esnaf kümesi delegesinin şerhiyle kabul edilmiştir.)